اخبار احتیاطاخبار احتیاط به احادیث مورد استدلال برای اثبات اصل احتیاط شرعی اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفاخبار احتیاط، مقابل آیات احتیاط می‌باشد و آن، اخباری است که برای اثبات اصل احتیاط شرعی به آن استدلال شده است. ۲ - اقسام اخبار احتیاطاین اخبار به چند دسته تقسیم می‌گردد: ۱. اخباری که بر وجوب توقف در هنگام شبهه دلالت می‌نماید، مانند: «لا تجامعوا فی النکاح علی الشبهة و قفوا عند الشبهة؛ از زناشویی شبهه ناک اجتناب کنید و در هنگام شبهه توقف کنید». در بعضی از این اخبار، علت توقف نیز ذکر شده است، مثل: «فان الوقوف عند الشبهات خیر من الاقتحام فی الهلکات؛ به درستی که در هنگام برخورد با امور مشتبه، توقف نمودن و انجام ندادن بهتر است از انجام دادنی که باعث هلاکت می‌شود». ۲. اخباری که بر وجوب احتیاط دلالت می‌نماید، مانند: «عن الرضا (علیه‌السلام) : ان امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) قال لکمیل بن زیاد: اخوک دینک فاحتط لدینک بما شئت؛ امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید: علی (علیه‌السلام) به کمیل فرمود: برادر تو دین تو است پس در امر دین با احتیاط عمل کن». ۳. اخبار تثلیث که از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و بعضی از ائمه (علیهم‌السلام) روایت شده است، مانند آن چه که در ذیل مقبوله عمر بن حنظلة آمده است: «انما الامور ثلاثة: امرٌ بَیِّنٌ رُشده فیتَُّ بَع و امرٌ بیّن غَیُّه فیجتنب و امر مشکل یردّ حکمه الی الله و رسوله. قال رسول ا.. . (صلی‌الله‌علیه‌وآله) : حلال بیّن و حرام بَیِّنٌ و شبهات بین ذلک فمن ترک الشبهات نجی من المحرمات و من اخذ بالشبهات وقع فی المحرمات و هلک من حیث لا یعلم». ۴. اخباری که بر حرمت سخن و عمل بدون علم دلالت دارد. معتقدان به برائت ، به این ادله چنین پاسخ داده‌اند که: در مورد شبهات بدوی ، ادله‌ای (عقلی و نقلی) بر اصالت برائت وجود دارد؛ بنابراین، اگر مرتکب مشتبهات شویم، خود را به هلاکت نینداخته‌ایم. ۳ - دیدگاه آخوند درباره اخبار احتیاطدر مورد اخبار احتیاط نیز برخی چون « آخوند خراسانی » - در کفایه - گفته‌اند: اگر دلیل وجوب احتیاط، کامل باشد، حکم عقل به «قبح عقاب بلا بیان» از کار می‌افتد و احتیاط واجب می‌گردد، اما سخن این است که اخبار دلالت کننده بر حلیت مشتبهات، مانند: کل شیء لک حلال»، معارض با اخبار احتیاط و اخص و اظهر از آن‌ها است و چون در مقام تعارض عام با خاص و تعارض ظاهر با اظهر باید خاص و اظهر را مقدم داشت، پس شبهات بدوی بعد از جستوجو، به وسیله «اخبار حِلّ» از عموم «اخبار احتیاط» خارج می‌گردند و در این مورد، اصل برائت جاری می‌گردد؛ اما در مورد شبهات بدوی قبل از جستوجو و نیز شبهات توأم با علم اجمالی ، ما نیز معتقد به وجوب احتیاط می‌باشیم. ۴ - نکتهاز آن‌جا که در بحث تعارض ادله، از اخبار احتیاط نیز سخن به میان می‌آید، می‌توان آن را این گونه نیز تعریف کرد: اخبار احتیاط که از اقسام اخبار علاجی می‌باشد، اخباری است که در مقام تعارض دو خبر متعادل که هیچ‌یک بر دیگری ترجیح ندارند، به احتیاط حکم می‌نماید، مانند مرفوعة «زرارة» که در آن امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «.. . فخذ بما فیه الحائطة لدینک و اترک ما خالف الاحتیاط؛ پس به آن روایتی که موافق احتیاط است عمل نما و آن روایتی را که مخالف احتیاط است رها کن». [۱۰]
جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، ج۸، ص۱۱۷.
[۱۱]
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص۳۹۲.
[۱۲]
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص۵۰۳.
[۱۳]
مغنیه، محمد جواد، علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، ص۲۶۳.
[۱۷]
شیرازی، محمد، الوصول الی کفایة الاصول، ج۵، ص۲۹۹.
[۱۸]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۱۱، ص۳۴۰-۳۱۶.
[۱۹]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۶، ص۱۸۱.
۵ - پانویس۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۱۸، برگرفته از مقاله «اخبار احتیاط». رده‌های این صفحه : اخبار تعادل | ادله شرعی احتیاط
|